Η ΜΑΧΗ ΣΤΗΝ ΙΣΣΟΝ (333 π.χ.)

Η μάχη σύμφωνα με τόν Αρριανό

ΑΡΡΙΑΝΟΥ, , ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ, , ΒΙΒΛΙΟ Β'

Προετοιμασίες για τῇ μάχη
6. Ἐνῶ βρισκόταν ἀκόμη στο Μαλλό, , ἔμαθε ὅτι ὁ Δαρεῖος στρατοπεδεύει με όλο του τό στράτευμα στους Σώχους. . Η περιοχή αὐτή ἀνήκει στην Ἀσσυρία καί ἀπέχει ἀπό τις ασσυριακές πύλες δύο σταθμούς περίπου. . Συγκέντρωσε λοιπόν τούς ἑταίρους καί τούς ανακοίνωσε τά νέα για τό Δαρείο καί τῇ στρατιά του . Αὐτοί πάλι τόν προέτρεψαν νᾷ ξεκινήσει χωρίς καθυστέρηση. . Τούς επαίνεσε καί διέλυσε τῇ σύσκεψη. . Τήν επόμενη μέρα, , ξεκίνησε για νᾷ συναντήσει τόν Δαρείο καί τούς Πέρσες. . Μέσα σε δύο μέρες ἀπό τῇ στιγμή που πέρασε τις πύλες, , στρατοπέδευσε κοντά στην πόλη Μυρίανδρος . Μέσα στῇ νύχτα ξέσπασε καταιγίδα με βροχή καί δυνατό άνεμο· · ὁ Ἀλέξανδρος αναγκάστηκε νᾷ μείνει στο στρατόπεδο. .
Ἀπό τήν ἄλλη , ὁ Δαρεῖος με τῇ στρατιά του κέρδιζε χρόνο. . Εἶχε ἐπιλέξει μία ανοιχτή ἀσσυριακή πεδιάδα , που χωρούσε τῇ μεγάλη στρατιά του καί ήταν κατάλληλη για τούς ἑλιγμούς του ἱππικοῦ . Ο Ἀμύντας , ὁ γιος του Ἀντιόχου , που εἶχε αὐτομολήσει ἀπό τόν Αλέξανδρο, , του συνέστησε νᾷ μήν ἐγκαταλείψει τήν περιοχή , που ήταν τόσο ευρύχωρη για τό στράτευμα καί τά ἐφόδια τῶν Περσῶν . Ἔμεινε λοιπόν ἐκεῖ ὁ Δαρεῖος . Καί , καθώς ὁ Ἀλέξανδρος καθυστέρησε πολύ στην Ταρσό, , λόγῳ τῆς αρρώστιας του , ἄλλο τόσο στους Σόλους , που θυσίαζε κῖ έκανε παρελάσεις κῖ έχασε χρόνο πολεμώντας τούς ορεσίβιους Κίλικες , ὁ Δαρεῖος άλλαξε γνώμη . Ἐξάλλου , ήταν ἕτοιμος νᾷ πιστέψει ό , τι θα του ήταν πιο ευχάριστο. . Του ξεσήκωσαν καί τά μυαλά οἱ αὐλοκόλακες καί πίστεψε ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος δέ θέλει πια νᾷ προχωρήσει , ἀλλά δίστασε μόλις ἔμαθε ὅτι αὐτός πλησιάζει . Τόν ξεσήκωναν ὅλοι ἀπό όλες τις πλευρές λέγοντάς του ὅτι θα καταπατήσει με τό ιππικό τῇ μακεδονική στρατιά . Ὡστόσο , ὁ Ἀμύντας ἐπέμενε ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος θα φτάσει ὁπουδήποτε μάθει ὅτι βρίσκεται ὁ Δαρεῖος καί τόν προέτρεπε νᾷ περιμένει ἐκεῖ . Πείστηκε ὅμως ἀπό τις χειρότερες ἐκτιμήσεις , ἐπειδή ἐκείνη τῇ στιγμή του ήταν πιο ευχάριστες. . Ἴσως κάποια θεϊκή δύναμη τόν οδήγησε σ’ ἐκείνη τήν πεδιάδα , γιατί οὔτε τό ιππικό τόν ὠφέλησε ἰδιαίτερα , οὔτε τό πλῆθος τῶν στρατιωτῶν του , οὔτε τά ἀκόντια καί τά τόξα · δεν μπόρεσε οὔτε τῇ λαμπρότητα τῆς στρατιάς του νᾷ ἐπιδείξει · ὁ Ἀλέξανδρος καί ἡ στρατιά του νίκησαν εὔκολα . Ἐξάλλου , ήταν μοιραίο νᾷ χάσουν οἱ Πέρσες τήν ἡγεμονία τῆς Ἀσίας ἀπό τούς Μακεδόνες , ὅπως οἱ Μῆδοι τήν είχαν χάσει ἀπό τούς Πέρσες κῖ ακόμα πιο πρίν οἱ Ἀσσύριοι ἀπό τούς Μήδους .
7. 0 Δαρεῖος πέρασε τό βουνό που βρίσκεται κοντά στις λεγόμενες Αμανικές πύλες, , προχώρησε πρός τήν Ισσό καί , χωρίς νᾷ γίνει ἀντιληπτός , βρέθηκε στα νῶτα του Αλέξανδρου. . Μπήκε στην Ισσό, , ὅπου σκότωσε με φρικτά βασανιστήρια τούς άρρωστους Μακεδόνες που είχαν παραμείνει ἐκεῖ . Τήν επόμενη μέρα, , προχώρησε πρός τόν ποταμό Πίναρο. . Ὅταν ὁ Ἀλέξανδρος άκουσε ὅτι ὁ Δαρεῖος βρίσκεται πίσῳ του , δέ θεώρησε αξιόπιστη τήν είδηση. . Ἔβαλε λοιπόν σε τριακόντορο ( (πλοίο με τριάντα κουπιά) ) μερικούς συντρόφους καί τούς ἔστειλε πίσῳ στην Ισσό, , για νᾷ ελέγξουν ἐπί τόπου ἄν ἡ είδηση εἶναι ἀληθινή . Αὐτοί πλέοντας με τήν τριακόντορο έμαθαν πολύ εὔκολα ὅτι οἱ Πέρσες βρίσκονται ἐκεῖ , ὅπου ἡ θάλασσα σχημάτιζε κόλπο. . Ἔστειλαν μήνυμα στον Αλέξανδρο ὅτι κρατά στο χέρι τόν Δαρείο.
Αυτός .
Αὐτός πάλι κάλεσε σε σύσκεψη τούς στρατηγούς , τούς ίλαρχους καί τούς διοικητές τῶν συμμάχων καί τούς παρότρυνε νᾷ ἔχουν θάρρος , μια καί ἤδη οἱ προηγούμενες μάχες είχαν καλό ἀποτέλεσμα καί οἱ Μακεδόνες θα πολεμοῦσαν ὡς νικητές ἐναντίον νικημένων. . Ἀκόμη τούς εἶπε ὅτι με θεϊκή δύναμη εἶναι ὁ καλύτερος στρατηγός τούς , ἀφοῦ ἔβαλε στο μυαλό του Δαρείου νᾷ πάρει τά στρατεύματά του ἀπό τήν ανοιχτή πεδιάδα καί νᾷ τά στριμώξει στο στενό πέρασμα που ήταν ό , τι ἔπρεπε για τήν ανάπτυξη τῆς φάλαγγας · κῖ ἀκόμη , ὁ ἀριθμός τῶν Περσῶν δέ θα τούς βοηθούσε στῇ μάχη , γιατί ἡ φυσική τούς κατάσταση καί τό ηθικό τούς σθένος δεν ήταν ἀνάλογα μ’ αὐτόν . Ο Ἀλέξανδρος πρόσθεσε ακόμα, , ὅτι οἱ Μακεδόνες , που ἀπό παλιά ασκούνταν στις πολεμικές τέχνες με πολλούς κινδύνους καί που ήταν ἄνθρωποι ἐλεύθεροι , θα πολεμήσουν ἐναντίον τῶν Περσῶν καί τῶν Μήδων που ἀπό παλιά ζούσαν ἰδιαίτερα τρυφηλή ζωή καί ήταν δοῦλοι . Καί ὅσοι Ἕλληνες θα πολεμήσουν ἐναντίον Ἑλλήνων , δέ θα τό κάνουν για τούς ίδιους λόγους · αὐτοί που θα πολεμήσουν στο πλευρό του Δαρείου , θα διακινδυνεύσουν τῇ ζωή τούς μόνο για τά χρήματα , ἐνῶ αὐτοί που θα πολεμήσουν με τούς Μακεδόνες θα υπερασπιστούν εθελοντικά τήν Ἑλλάδα . Ὅσον αφορά στους βαρβάρους , οἱ Θρᾷκες , οἱ Παίονες , οἱ Ιλλυριοί καί οἱ Ἀγριᾶνες , τά πιο γερά καί ἀξιόμαχα ἔθνη τῆς Εὐρώπης , θα αντιταχθούν στους λιγότερο εξασκημένους καί πιο μαλθακούς λαούς τῆς Ἀσίας . Τέλος , ὁ ἴδιος ὁ Ἀλέξανδρος θα εἶναι στρατηγός απέναντι στον Δαρείο. . Τούς εξηγούσε ὅτι αὐτά ήταν τά πλεονεκτήματά τούς στῇ μάχη καί τούς ἔλεγε ὅτι τά ἔπαθλα τούς σ’ αὐτόν τόν ἀγῶνα θα εἶναι μεγάλα . Γιατί δεν επρόκειτο νᾷ νικήσουν τούς σατράπες του Δαρείου , τό ιππικό που παρατάχτηκε στον Γρανικό καί τούς εἴκοσι χιλιάδες ξένους μισθοφόρους ἀλλά τό ἄνθος τῶν Περσῶν , τῶν Μήδων καί ὅλων τῶν ἄλλων ἐθνῶν που ὑπόδουλα στους Μήδους καί τούς Πέρσες κατοικοῦν τήν Ἀσία καί τόν ίδιο τόν μεγάλο βασιλιά παρόντα . Καί μετά ἀπό αὐτή τῇ μάχη , τό μόνο πρᾶγμα που θα τούς ἔμενε , θα ήταν ἡ κυριαρχία ολόκληρης τῆς Ἀσίας καί τό τέλος τῶν περισσότερων κόπων τούς . Ἐκτός ἀπό αὐτά , τούς θύμιζε τήν αἴγλη τῶν κοινών κατορθωμάτων τούς κῖ ακόμα, , ἄν ὑπῆρχε κάποιο σπουδαίο προσωπικό κατόρθωμα , τό θύμιζε κῖ αὐτό , μαζί μ’ αὐτόν που τό έκανε. . Περιέγραψε με μετριοφροσύνη τι εἶχε κάνει ὁ ἴδιος στις μάχες. . Λένε ἀκόμη ὅτι τούς θύμισε τόν Ξενοφῶντα καί τούς Μυρίους του , ἄν καί δεν υπήρχαν ὁμοιότητες οὔτε στον αριθμό, , οὔτε στις άλλες προετοιμασίες· · οἱ Μύριοι δεν είχαν ιππικό, , οὔτε θεσσαλικό, , οὔτε βοιωτικό, , οὔτε μακεδονικό, , οὔτε πελοποννησιακό ἤ θρακικό, , οὔτε τοξότες ἤ σφενδονιστές, , ἐκτός ἀπό λίγους Ροδίτες καί Κρητικούς που κῖ αὐτούς τούς οργάνωσε πρόχειρα ὁ Ξενοφώντας μέσα στον κίνδυνο. . Κῖ ὅμως γλίτωσαν ἀπό τό μεγάλο βασιλιά κῖ όλο του τόν στρατό στῇ Βαβυλῶνα , νίκησαν ὅλους τούς λαούς που τούς έφραζαν τό δρόμο κῖ έφτασαν στον Εύξεινο Πόντο. . Τούς εἶπε ἀκόμη κῖ ὅσα ἄλλα ταιριάζει νᾷ λέει ἔνας γενναῖος ἡγεμόνας σε γενναίους ἄνδρες για νᾷ τούς δώσει θάρρος πρίν ἀπό τῇ μάχη . Αὐτοί τόν περικύκλωσαν, , του έσφιξαν τό χέρι καί τόν παρότρυναν νᾷ ξεκινήσει ἀμέσως .
8. 0 Ἀλέξανδρος παράγγειλε στους στρατιώτες νᾷ δειπνήσουν· · κατόπιν ἔστειλε προπομπούς στις πύλες λίγους ἱππεῖς καί τοξότες για νᾷ ελέγξουν ἀπό πρίν τόν δρόμο που οδηγούσε πίσῳ στις πύλες. . Κατά τῇ διάρκεια τῆς νύχτας ἐπιτέθηκε ἀμέσως στις πύλες με όλο του τό στρατό. . Γύρῳ στα μεσάνυχτα κατεῖχε ὅλα τά περάσματα. . Τήν υπόλοιπη νύχτα ξεκούρασε τῇ στρατιά του ἐκεῖ , πάνω στις πέτρες, , τοποθετώντας προσεχτικά εξωτερικές φρουρές. . Με τό χάραμα, , κατηφόρισε ἀπό τις πύλες στον δρόμο. . Ὅπου ὁ δρόμος ήταν στενός , τούς οδηγούσε παραταγμένους σε στενή γραμμή , ὅπου ὅμως ἄνοιγε παρέτασσε τό στράτευμα σε φάλαγγα , τοποθετώντας τά τάγματα τῶν ὁπλιτῶν τό ἔνα μετά τό ἄλλο , μέχρι νᾷ συναντήσουν στα δεξιά τό βουνό καί στ’ ἀριστερά τῇ θάλασσα . Τό ιππικό εἶχε ἀπό πρίν τοποθετηθεί μετά τό πεζικό. . Μόλις έφτασαν σε ανοιχτό χώρο, , παρέταξαν τῇ στρατιά για μάχη . Στῇ δεξιά πτέρυγα κοντά στο βουνό παρέταξε τό ἄγημα του πεζικοῦ καί τούς υπασπιστές, , με αρχηγό τόν Νικάνορα, , τό γιο του Παρμενίωνα, , δίπλα τούς τό τάγμα του Κοίνου καί μετά τό τάγμα του Περδίκκα. . Ἀριστερά , τοποθέτησε πρῶτα τό τάγμα του Ἀμύντα , κατόπιν του Πτολεμαίου καί μετά του Μελέαγρου. . Ο Κρατερός ορίστηκε ἀρχηγός του πεζικοῦ τῆς αριστερής πλευράς καί ὁ Παρμενίωνας ολόκληρου του κέρατος . Πήρε μάλιστα τήν ἐντολή νᾷ μήν απομακρυνθεί ἀπό τῇ θάλασσα , για νᾷ μήν περικυκλωθούν ἀπό τούς βαρβάρους , που θα τούς υπερφαλάγγιζαν έτσι με τό μεγάλο αριθμό τούς .
Η μάχη
Μόλις ὁ Δαρεῖος ἔμαθε ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος πλησιάζει καί εἶναι ἕτοιμος νᾷ δώσει μάχη , πέρασε στην απέναντι ὄχθη του ποταμοῦ Πίναρου τριάντα χιλιάδες περίπου ἱππεῖς καί εἴκοσι χιλιάδες περίπου ψιλούς , για νᾷ παρατάξει με ἠρεμία τόν υπόλοιπο στρατό του . Τοποθέτησε μπροστά ἀπό τούς οπλίτες τούς τριάντα χιλιάδες περίπου Ἕλληνες μισθοφόρους , απέναντι ἀπό τῇ μακεδονική φάλαγγα . Δίπλα τούς , σε κάθε πλευρά , τριάντα χιλιάδες περίπου ἀπό τούς επονομαζόμενους Κάρδακκες, , που ήταν ἐπίσης οπλίτες. . Τόσους χωρούσε ἡ περιοχή , ἄν παρατάσσονταν σε φάλαγγα . Στην αριστερή του πλευρά , κοντά στο βουνό, , απέναντι ἀπό τῇ δεξιά πλευρά του Αλέξανδρου, , τοποθέτησε γύρῳ στους εἴκοσι χιλιάδες . Μερικοί ἀπ' αὐτούς , κινήθηκαν πρός τά νῶτα τῆς στρατιάς του Αλέξανδρου. . Τό βουνό στο οποίο παρατάχτηκαν σχημάτιζε σ’ ἔνα σημείο κοιλότητα , σαν θαλάσσιο κόλπο· · ἔπειτα , σχημάτιζε μία καμπύλη , που έσπρωχνε τούς παραταγμένους στους πρόποδες , πίσῳ ἀπό τῇ δεξιά παράταξη του Αλέξανδρου. . Οἱ ὑπόλοιποι ψιλοί καί οπλίτες παρατάχτηκαν κατά ἔθνη , πίσῳ ἀπό τούς Ἕλληνες μισθοφόρους καί τούς παραταγμένους κατά φάλαγγα βαρβάρους , σε τέτοιο βάθος , ὥστε νᾷ εἶναι ἄχρηστοι . Λέγεται ὅτι ὅλη ἡ στρατιά του Δαρείου αποτελούνταν ἀπό εξακόσιες χιλιάδες μάχιμους ἄνδρες .
Ο Ἀλέξανδρος βλέποντας ὅτι λίγο πιο μπροστά ἡ περιοχή πλάταινε τοποθέτησε σε σειρά τό ιππικό τῶν επονομαζόμενων ἑταίρων Θεσσαλῶν καί τῶν Μακεδόνων . Αὐτούς του κράτησε κοντά του , στῇ δεξιά παράταξη, , ἐνῶ ἔστειλε τούς Πελοποννήσιους καί του υπόλοιπους συμμάχους ἀριστερά , στον Παρμενίωνα.
Όταν .
Ὅταν ὁ Δαρεῖος παρέταξε πια τῇ φάλαγγά του , έδωσε τό σύνθημα νᾷ γυρίσουν πίσῳ οἱ ἱππεῖς που είχαν τοποθετηθεί μπροστά στο ποτάμι, , για νᾷ καλύψει τούς ἑλιγμούς τῆς στρατιάς του . Τούς περισσότερους ἀπ' αὐτούς , τούς τοποθέτησε στο δεξιό κέρα , κοντά στῇ θάλασσα , ὅπου ἡ περιοχή ήταν καταλληλότερη για τό ιππικό. . Ἔνα ἄλλο μέρος τούς τό οδήγησε ἀριστερά , κοντά στο βουνό. . Ἐκεῖ ὅμως , φάνηκε ὅτι θα ήταν ἄχρηστοι , εξαιτίας τῆς στενότητας του χώρου . Διέταξε λοιπόν πολλούς ἀπ' αὐτούς νᾷ έρθουν με τά ἄλογά τούς στῇ δεξιά παράταξη. . Ο ἴδιος ὁ Δαρεῖος βρισκόταν στῇ μέση τῆς παράταξης, , ὅπως προστάζει ὁ νόμος για τούς Πέρσες βασιλεῖς . Ο Ξενοφῶν , ὁ γιος του Γρύλλου , εἶχε ἀναφέρει τό λόγο αὐτῆς τῆς τοποθέτησης.
9. .
9. Ἐν τῳ μεταξύ , ὁ Ἀλέξανδρος παρατήρησε ὅτι σχεδόν όλο τό περσικό ιππικό μετακινούνταν πρός τά ἀριστερά του , κοντά στῇ θάλασσα . Ἐκεῖ ὅμως εἶχε παρατάξει μόνο τούς Πελοποννήσιους καί τό υπόλοιπο συμμαχικό ιππικό. . Ἔστειλε λοιπόν γρήγορα στ’ ἀριστερά τούς Θεσσαλούς ἱππεῖς , διατάζοντάς του νᾷ μήν περάσουν μπροστά ἀπό τήν παράταξη, , για νᾷ μή φανερωθεί ἡ μετακίνησή τούς στους ἐχθρούς , ἀλλά νᾷ κινηθούν κρυφά πίσῳ ἀπό τῇ φάλαγγα . Τοποθέτησε μπροστά στους ἱππεῖς στα δεξιά τούς προδρόμους , με αρχηγό τόν Πρωτόμαχο καί τούς Παίονες , με αρχηγό τόν Ἀρίστωνα . Μπροστά ἀπό τούς πεζούς , ἔβαλε τούς τοξότες, , με αρχηγό τόν Αντίοχο. . Παρέταξε ἀκόμη τούς Ἀγριᾶνες με αρχηγό τόν Άτταλο καί μερικούς ἱππεῖς σε γωνία , κοντά στο βουνό που βρισκόταν πίσῳ του . Έτσι, , στο δεξιό τμῆμα τῆς ἡ φάλαγγα χωριζόταν σε δύο τμήματα , τό ἔνα ἀπό τά ὁποία ἔβλεπε πρός τό Δαρείο καί τό κύριο σῶμα τῶν Περσῶν , πέρα ἀπό τό ποτάμι καί τό ἄλλο πρός τούς παραταγμένους στο βουνό, , απέναντι ἀπό τά νῶτα τούς . Στ’ ἀριστερά , μπροστά ἀπό τό πεζικό, , τοποθετήθηκαν οἱ Κρητικοί καί οἱ Θρᾷκες τοξότες, , με αρχηγό τό Σιτάλκη καί μπροστά του τό αριστερό τμῆμα του ἱππικοῦ . Οἱ ξένοι μισθοφόροι τοποθετήθηκαν πίσῳ ἀπ' ὅλους . Ἐπειδή ὅμως ὁ Ἀλέξανδρος ἔκρινε ὅτι ἡ φάλαγγα στα δεξιά ήταν αραιή καί οἱ Πέρσες έδειχναν κατά πολύ νᾷ τήν ξεπερνούν, , διέταξε δύο ίλες τῶν ἑταίρων νᾷ φύγουν ἀπό τό μέσο καί νᾷ κινηθούν κρυφά πρός τά δεξιά . Αυτές ήταν ἡ Ανθεμουσία, , με ίλαρχο τόν Περοίδα, , τό γιο του Μενεσθέα καί ἡ επονομαζόμενη Λευγαία, , με ίλαρχο τόν Παντόρδανο, , τό γιο του Κλέανδρου. . Τούς τοξότες, , μερικούς Ἀγριᾶνες καί Ἕλληνες μισθοφόρους τούς οδήγησε μπροστά ἀπό τό δεξιό τμῆμα καί προεξέτεινε τῇ φάλαγγα μέχρι τό κέρας τῶν Περσῶν . Οἱ Πέρσες που είχαν τοποθετηθεί στο βουνό δεν επιχείρησαν κάθοδο· · ὁ Ἀλέξανδρος διέταξε τούς Ἀγριᾶνες καί λίγους τοξότες νᾷ κάνουν έφοδο ἐναντίον τούς . Τούς ανάγκασαν εὔκολα νᾷ εγκαταλείψουν τούς πρόποδες καί νᾷ καταφύγουν στο βουνό. . Ο Ἀλέξανδρος ἔκρινε λοιπόν ὅτι ἔχει τῇ δυνατότητα νᾷ χρησιμοποιήσει τούς ἐκεῖ τοποθετημένους για νᾷ συμπληρώσει τῇ φάλαγγα . Σ’ αὐτό τό σημείο, , ἔκρινε ὅτι του ἀρκοῦν τριακόσιοι ἱππεῖς .
1 Ο . Ἀφοῦ τούς τοποθέτησε έτσι, , ὁ Ἀλέξανδρος διέταξε τῇ φάλαγγα νᾷ προχωρά για κάποιο χρονικό διάστημα με μικρές στάσεις · ἡ πορεία τούς έμοιαζε πολύ με περίπατο. . Μόλις οἱ βάρβαροι ταχτοποιήθηκαν στις αρχικές τούς θέσεις, , ὁ Δαρεῖος δεν προχώρησε περισσότερο. . Παρέμεινε στις όχθες του ποταμοῦ , που ήταν σε πολλά σημεῖα απόκρημνες, , χτίζοντας χαράκωμα στα σημεῖα που φαίνονταν πιο εὐπρόσβλητα σε έφοδο. . Τό γεγονός αὐτό ἔδειξε στον Αλέξανδρο καί τήν ἀκολουθία του ὅτι ὁ Δαρεῖος εἶχε τήν ψυχολογία ἡττημένου . Ὅταν τά δύο στρατόπεδα είχαν ἤδη πλησιάσει , ὁ Ἀλέξανδρος ἔφιππος περιέτρεχε τήν παράταξη, , παρακινώντας τούς ἄνδρες του νᾷ φανοῦν γενναῖοι . Καλούσε με ἐγκώμια ἀνάλογα όχι μόνο τούς ἀρχηγούς ἀλλά καί τούς λοχαγούς καί τούς ίλαρχους ἀλλά καί ὅσους ξένους μισθοφόρους ήταν γνωστότεροι εξαιτίας κάποιου ἀξιώματος ἤ κάποιου ἀνδραγαθήματος . Ἀπό παντού, , του κραύγαζαν νᾷ μήν καθυστερεῖ , ἀλλά νᾷ επιτεθεί στους ἐχθρούς . Αὐτός εξακολουθούσε νᾷ τούς ὁδηγεῖ σε παράταξη, , κατ' ἀρχήν βαδίζοντας , ἄν καί ἔβλεπε ἤδη τό στρατό του Δαρείου . Αὐτό , για νᾷ μή διασαλευτεί ἡ τάξῃ στῇ φάλαγγα καί οδηγηθεί σε διάλυση, , περπατώντας γρηγορότερα. . Μόλις έφτασαν σε απόσταση βολῆς , πρῶτα ἡ δεξιά παράταξη με επικεφαλής τόν ίδιο τόν Αλέξανδρο μπήκε γρήγορα στο ποτάμι. . Σκοπός ήταν νᾷ αιφνιδιαστούν οἱ Πέρσες με τήν ταχύτητα τῆς επίθεσης νᾷ περιοριστούν οἱ απώλειες ἀπό τά περσικά βέλη καί νᾷ επιταχυνθεί ἡ μάχη σῶμα με σῶμα . Τά πράγματα έγιναν ὅπως τά φαντάστηκε ὁ Ἀλέξανδρος . Μόλις άρχισε ἡ μάχη σῶμα με σῶμα , τό αριστερό τμῆμα του περσικοῦ στρατεύματος τράπηκε σε φυγή . Σ’ αὐτό τό σημείο, , πέτυχαν λαμπρή νίκη ὁ Ἀλέξανδρος καί ἡ ἀκολουθία του . Οἱ Ἕλληνες μισθοφόροι ὅμως που πολεμοῦσαν με τόν Δαρείο, , επιτέθηκαν στῇ Μακεδονική φάλαγγα , τῆς ὁποίας ἡ δεξιά παράταξη εἶχε αρχίσει νᾷ σκορπίζει . Διότι ὁ Ἀλέξανδρος με τῇ βιασύνη του νᾷ μπει στο ποτάμι καί νᾷ ξεκινήσει τῇ μάχη ἐκ του συστάδην , έσπρωχνε ἤδη τούς Πέρσες που ήταν παραταγμένοι σ’ αὐτό τό σημείο. . Τό μέσο τῆς παράταξής του ὅμως δεν μπορούσε νᾷ προχωρήσει τόσο γρήγορα· · σε πολλά σημεῖα μάλιστα έπεφτε στις απόκρημνες όχθες καί δεν εἶχε τῇ δυνατότητα νᾷ κρατήσει τήν ἀρχική τάξῃ . Οἱ Ἕλληνες μισθοφόροι λοιπόν χτύπησαν τῇ φάλαγγα στο σημείο που είδαν νᾷ ἔχει χάσει περισσότερο τῇ συνοχή τῆς . Ἐκεῖ παίζονταν πολλά πράγματα · οἱ μισθοφόροι προσπαθοῦσαν νᾷ ξανασπρώξουν τούς Μακεδόνες στο ποτάμι καί νᾷ κρατήσουν τῇ νίκη , που ἤδη πετούσε μακριά τούς · οἱ Μακεδόνες πάλι δεν ήθελαν νᾷ προδώσουν τῇ διαφαινόμενη επιτυχία του Αλέξανδρου καί νᾷ καταστρέψουν τῇ φήμη τῆς φάλαγγας , που μέχρι τότε φημολογούνταν ὡς ανίκητη. . Ἔπειτα , ξύπνησε ὁ ἀνταγωνισμός ἀνάμεσα στους Μακεδόνες καί τούς νότιους Ἕλληνες . Τότε σκοτώθηκε ὁ Πτολεμαῖος , ὁ γιος του Σέλευκου, , πολεμώντας γενναία καί περίπου ἑκατόν ογδόντα ἐπιφανείς Μακεδόνες .
11. Ἐν τῳ μεταξύ τά τάγματα τῆς δεξιάς παράταξης είδαν ὅτι οἱ Πέρσες, , που βρίσκονταν απέναντί τούς , τρέπονταν ἤδη σε φυγή . Στράφηκαν λοιπόν ἐναντίον τῶν ξένων μισθοφόρων του Δαρείου , ἐκεῖ ὅπου τό τμῆμα τῆς φάλαγγας δεχόταν ισχυρή πίεση· · τούς απώθησαν ἀπό τό ποτάμι καί , υπερφαλαγγίζοντας τά τμήματα του περσικοῦ στρατεύματος που εἶχε διασπαστεί, , επιτέθηκαν ἀπό τά πλάγια καί κατάσφαξαν τούς μισθοφόρους . Οἱ Πέρσες ἱππεῖς που βρίσκονταν απέναντι ἀπό τούς Θεσσαλούς δεν κράτησαν τις θέσεις τούς πέρα ἀπό τό ποτάμι, , ἀλλά τό πέρασαν καί επιτέθηκαν με παλικαριά στους Θεσσαλούς . Ἐκεῖ , έγινε πολύ σκληρή ἱππομαχία · οἱ Πέρσες τράπηκαν σε φυγή , μόνο ὅταν κατάλαβαν ὅτι ὁ Δαρεῖος ἔφευγε καί οἱ μισοῖ είχαν διασκορπιστεί ἐντελῶς καί κατασφαγεί ἀπό τῇ φάλαγγα . Τότε πια, , έγινε φανερό ὅτι ὅλοι τράπηκαν σε φυγή . Κατά τήν υποχώρηση τά ἄλογα τῶν Περσῶν υπέφεραν ἀπό τούς βαριά οπλισμένους αναβάτες τούς · καί οἱ ἴδιοι οἱ ἱππεῖς ὅμως , καθώς ήταν πολλοί καί ὑποχωροῦσαν ἄτακτα καί φοβισμένα μέσα ἀπό στενά περάσματα, , καταπατούνταν μεταξύ τούς καί πάθαιναν έτσι μεγαλύτερη ζημιά ἀπό αὐτή που τούς προκαλοῦσαν οἱ ἐχθροί . Οἱ Θεσσαλοί τούς καταδίωκαν με γενναιότητα · έτσι, , κατά τήν υποχώρηση σκοτώθηκαν τόσοι ἱππεῖς ὅσοι καί πεζοί .
Ο Δαρεῖος τώρα μόλις εἶδε ὅτι ἡ αριστερή παράταξη πανικοβλήθηκε με τήν εμφάνιση του Αλέξανδρου καί αποκόπηκε ἀπό τήν υπόλοιπη παράταξη, , ἔφυγε με τούς πρώτους , έτσι ὅπως ήταν πάνω στο ἄρμα . Όσο διέτρεχε ομαλό ἔδαφος κατά τῇ φυγή του , ήταν ἀσφαλής πάνω στο ἄρμα · μόλις ὅμως έφτασε σε φαράγγι καί σε δύσβατη περιοχή , πέταξε τόν κάνδυ ( μανδύας ) καί τήν ἀσπίδα του , παράτησε τό τόξο μέσα στο ἄρμα , τό εγκατέλειψε ἐκεῖ καί συνέχισε ἔφιππος τῇ φυγή του . Τό ὅτι δεν πιάστηκε αἰχμάλωτος ἀπό τόν Αλέξανδρο, , ὀφείλεται στο ὅτι ἔπεσε γρήγορα ἡ νύχτα. . Ο Ἀλέξανδρος όσο κρατούσε τό φως, , τόν κυνηγούσε με όλες του τις δυνάμεις · ὅταν ὅμως σκοτείνιασε καί δεν μπορούσε νᾷ δεῖ μπροστά του , γύρισε πάλι στο στρατόπεδο. . Ὅμως πήρε τό ἄρμα του Δαρείου καί , μαζί μ’ αὐτό , τήν ἀσπίδα , τόν κάνδυ καί τό τόξο. . Ἀπό τήν ἄλλη , καθυστέρησε τήν καταδίωξη, , γιατί μόλις εἶδε τό πρώτο ῥῆγμα στῇ φάλαγγα , γύρισε πίσῳ καί δεν ξεκίνησε παρά ἀφοῦ εἶδε ὅτι οἱ ξένοι μισθοφόροι καί τό ιππικό διώχνονταν ἀπό τό ποτάμι. . Ἀπό τούς Περσες, , σκοτώθηκαν ὁ Αρσάμης, , ὁ Ρεομίθρης καί ὁ Ατιζύης, , ἀρχηγοί του ἱππικοῦ στο Γρανικό· · ἀκόμη , ὁ Σαυάκης, , σατράπης τῆς Αἰγύπτου καί ὁ Βουβάκης, , Πέρσης ἀξιωματοῦχος . Ἀπό τούς υπόλοιπους σκοτώθηκαν εκατό χιλιάδες περίπου πεζοί καί περισσότεροι ἀπό δέκα χιλιάδες ἱππεῖς . Λέει μάλιστα ὁ Πτολεμαῖος , ὁ γιος του Λάγου, , που ακολουθούσε τότε τόν Αλέξανδρο, , ὅτι οἱ διώκτες του Δαρείου συνάντησαν ἔνα φαράγγι καί τό πέρασαν πατώντας πάνω στα πτώματα . Τό στρατόπεδο του Δαρείου καταλήφθηκε ἀμέσως με έφοδο καί αιχμαλωτίστηκαν ἡ μάνα του , ἡ γυναῖκα του , που ήταν καί ἀδελφή του , ὁ μικρός γιος του , δύο κόρες του καί λίγες εὐγενεῖς Περσίδες τῆς ἀκολουθίας . Γιατί οἱ ἄλλοι Πέρσες είχαν στείλει τις γυναῖκες τούς καί τά ὑπάρχοντά τούς στῇ Δαμασκό. . Καί ὁ Δαρεῖος ὅμως εἶχε στείλει στῇ Δαμασκό τά περισσότερα χρήματα του καί ό , τι ἄλλο παίρνει μαζί του ἔνας μεγάλος βασιλιάς, , για νᾷ ζεῖ πλουσιοπάροχα στις εκστρατείες του . Έτσι στο στρατόπεδο δέ βρέθηκαν παραπάνω ἀπό τρεῖς χιλιάδες τάλαντα . Τά χρήματα που βρίσκονταν στῇ Δαμασκό τά πήρε λίγο μετά ὁ Παρμενίων, , που πήγε ἐκεῖ γι’ αὐτόν τόν σκοπό. . Έτσι τέλειωσε αὐτή ἡ μάχη , τόν μῆνα Μαιμακτηριῶνα , ὅταν στην Αθήνα ήταν ἐπώνυμος ἄρχων ὁ Νικοκράτης. .
12. Τήν επόμενη μέρα, , ὁ Ἀλέξανδρος παρά τόν τραυματισμό του στο μηρό ἀπό ξίφος , επισκέφτηκε τούς πληγωμένους καί ἀφοῦ συγκέντρωσε κήδεψε μεγαλόπρεπα τούς νεκρούς , παρατάσσοντας ὅλη τῇ φάλαγγα με τόν πιο εντυπωσιακό τρόπο που τήν οδηγούσε στον πόλεμο. . Αὐτούς που διαπίστωσε προσωπικά ὅτι διέπρεψαν στῇ μάχη , ἡ που ὑπῆρχε ὁμοφωνία για τά κατορθώματα τούς , τούς τίμησε με τά λόγια του καί με δωρεές ανάλογες με τήν ἀξία τούς . Όρισε σατράπη τῆς Κιλικίας τόν Βάλακρο, , τόν γιο του Νικάνορα, , έναν ἀπό τούς βασιλικούς σωματοφύλακες . Στῇ θέση του , στους σωματοφύλακες , τοποθέτησε τό Μένητα, , τό γιο του Διονύσιου . Αρχηγό του τάγματος του Πτολεμαίου , του γιου του Σέλευκου, , που σκοτώθηκε στῇ μάχη , όρισε τόν Πολυπέρχοντα, , τό γιο του Σιμμία. . Στους κατοίκους τῶν Σόλων , ἀπό τόν φόρο που εἶχε επιβάλει, , χάρισε τά πενήντα τάλαντα που δεν του είχαν δώσει ακόμα καί ἐπέστρεψε τούς ὁμήρους . Φρόντισε ἀκόμη τῇ μητέρα , τῇ γυναῖκα καί τά παιδιά του Δαρείου . Μερικοί ἀπό αὐτούς που ἔγραψαν τήν ἱστορία του Αλέξανδρου λένε ὅτι τήν ἴδια τῇ νύχτα που γύρισε ἀπό τήν καταδίωξη του Δαρείου , κατευθύνθηκε πρός τῇ σκηνή του Δαρείου , που επρόκειτο νᾷ χρησιμοποιήσει ὁ ἴδιος . Ἐκεῖ κοντά λοιπόν άκουσε γυναικεία κλάματα καί ανάλογο θόρυβο· · ρώτησε νᾷ μάθει ποιες εἶναι αυτές οἱ γυναῖκες καί για ποιο λόγο είχαν καταλύσει τόσο κοντά . Κάποιος του απάντησε: : « «Βασιλιά, , εἶναι ἡ μάνα, , ἡ γυναῖκα καί τά παιδιά του Δαρείου . Έμαθαν ὅτι ἔχεις τό τόξο του καί τόν βασιλικό κάνδυ κῖ ὅτι ἔρχεται πίσῳ ἡ ἀσπίδα του καί θρηνοῦν , ἐπειδή νομίζουν πως ὁ Δαρεῖος πέθανε». ». Ὅταν άκουσε αὐτά ὁ Ἀλέξανδρος , ἔστειλε έναν εταίρο, , τόν Λεοννάτο, , με τήν ἐντολή νᾷ τούς πει ὅτι ὁ Δαρεῖος ζεῖ καί ὅτι στῇ φυγή του παράτησε τά ὅπλα καί τόν κάνδυ πάνω στο ἄρμα κῖ ὅτι μόνο αὐτά τά ἀντικείμενα κατέχει ὁ Ἀλέξανδρος . Ο Λεοννάτος πήγε στῇ σκηνή , εἶπε τι συνέβη με τό Δαρείο καί ἀκόμη ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος θα τούς ἀποδώσει όλες τις βασιλικές τιμές καί θα τις προσφωνεῖ βασίλισσες· · αὐτό γιατί δεν πολεμά προσωπικά κατά του Δαρείου , ἀλλά σύμφωνα με τούς νόμους για τήν κυριαρχία τῆς Ἀσίας . Αὐτά λένε ὁ Πτολεμαῖος καί ὁ Ἀριστόβουλος . Λέγεται ἀκόμη καί κάτι ἄλλο · τήν επόμενη μέρα, , ὁ ἴδιος ὁ Ἀλέξανδρος μπήκε στῇ σκηνή , ἔχοντας μόνη συντροφιά τόν εταίρο Ηφαιστίωνα. . Η μάνα του Δαρείου δεν κατάλαβε ποιος ἀπό τούς δύο εἶναι ὁ βασιλιάς, , γιατί ήταν ντυμένοι με τόν ίδιο τρόπο. . Προχώρησε λοιπόν καί προσκύνησε τόν Ηφαιστίωνα, , που τῆς φάνηκε πιο μεγαλοπρεπής . Ο Ηφαιστίωνας ὅμως έκανε πίσῳ καί κάποιος ἀπό τό περιβάλλον τῆς τῆς ἔδειξε τόν Αλέξανδρο λέγοντάς τῆς ποιος εἶναι . Αὐτή ντράπηκε για τό λάθος τῆς καί υποχώρησε. . Τότε ὁ Ἀλέξανδρος τῆς εἶπε ὅτι δεν κάνει λάθος , γιατί κῖ ἐκεῖνος εἶναι Ἀλέξανδρος . Ἐγώ ἀναφέρω ἁπλᾶ τό γεγονός , οὔτε ὡς αληθινό οὔτε ὅμως καί ὡς ἐντελῶς ψεύτικο. . Ἀλλά ἄν έγιναν έτσι τά πράγματα , ἐπαινῶ τόν Αλέξανδρο που λυπήθηκε τις γυναῖκες καί ἔδειξε τέτοια ἐμπιστοσύνη καί εκτίμηση στο φίλο του . Μπορεί ὅμως ἁπλᾶ οἱ συγγραφείς νᾷ ἔκριναν ὅτι ὁ Ἀλέξανδρος μπορούσε νᾷ μιλήσει καί νᾷ συμπεριφερθεί έτσι. . Ἀκόμη κῖ ἄν εἶναι έτσι τά πράγματα καί πάλι τόν ἐπαινῶ .
13. 0 Δαρεῖος ξέφυγε μέσα στῇ νύχτα, , με λίγους ἀπό τήν ἀκολουθία του . Ξόδεψε τήν ἡμέρα στο νᾷ συγκεντρώσει τούς Πέρσες καί τούς ξένους μισθοφόρους που σώθηκαν ἀπό τῇ μάχη . Μάζεψε γύρῳ στους τέσσερις χιλιάδες καί μ’ αὐτούς κινήθηκε γρήγορα πρός τήν πόλη Θάψακο καί τόν ποταμό Ευφράτη. . Βιαζόταν νᾷ βάλει τό ποτάμι ἀνάμεσα στον ἑαυτό του καί στον Αλέξανδρο. . Ο Ἀμύντας , ὁ γιος του Ἀντιόχου , ὁ Θυμωνδας, , ὁ γιος του Μέντορα, , ὁ Αριστομήδης ἀπό τις Φερές, , ὁ Βιάνορας ἀπό τήν Ἀκαρνανία , ὅλοι αὐτόμολοι , μαζί με τούς στρατιώτες τούς ( ὀκτώ χιλιάδες ἄνθρωποι περίπου έτσι ὅπως ήταν παραταγμένοι, , κατέβηκαν ἀπό τά βουνά καί έφτασαν στην Τρίπολη τῆς Φοινίκης . Ἐκεῖ ἀπό τά πλοῖα με τά ὁποία έφτασαν ἀπό τῇ Λέσβο καί είχαν τώρα τραβηχτεί στῇ στεριά, , άρπαξαν ὅσα πίστευαν ὅτι ἀρκοῦσαν για τῇ μεταφορά τούς . Τά έριξαν στο νερό, , έκαψαν τά ὑπόλοιπα στους ναύσταθμους, , για νᾷ μή διευκολύνουν τήν καταδίωξή τούς καί κατέφυγαν στην Κύπρο καί , ἀπό κει, , στην Αίγυπτο. . Ἐκεῖ , λίγο αργότερα, , κάτι σκάρωσε ὁ Ἀμύντας καί τόν σκότωσαν οἱ ντόπιοι. . Ο Φαρνάβαζος καί ὁ Αυτοφραδάτης περίμεναν ἀπό πρίν στῇ Χίο. . Τοποθέτησαν φρουρά στο νησί, , ἔστειλαν μερικά πλοῖα στην Κω καί στην Αλικαρνασσό καί οἱ ἴδιοι με τά εκατό πιο καλοτάξιδα πήγαν στῇ Σίφνο. . Ἐκεῖ , πήγε καί τούς βρήκε ὁ βασιλιάς τῆς Σπάρτης , ὁ Άγης, , πάνω σε μία τριήρη . Του ζήτησε χρήματα για νᾷ κάνει πόλεμο καί απαίτησε νᾷ του στείλουν στην Πελοπόννησο όσο περισσότερο στρατό καί ναυτικό μπορούσαν. . Ἐκείνη τῇ στιγμή , τούς ἦρθε ἡ είδηση για τῇ μάχη στην Ισσό. . Ἔμειναν ἔκπληκτοι ἀπό τήν ἀναγγελία . Ο Φαρνάβαζος με δώδεκα τριήρεις καί χίλιους πεντακόσιους ξένους μισθοφόρους πήγε στῇ Χίο, , γιατί φοβόταν μήπως με τήν ἀναγγελία τῆς ἥττας επαναστατήσουν οἱ Χιώτες. . Ο Άγης πήρε ἀπό τόν Αυτοφραδάτη τριάντα ασημένια τάλαντα καί δέκα τριήρεις . Ανέθεσε στον Ἱππία νᾷ τις ὁδηγήσει στον αδελφό του , τόν Αγησίλαο, , στο Ταίναρο. . Τόν διέταξε νᾷ πει στον Αγησίλαο νᾷ δώσει στους ναύτες ολόκληρο τόν μισθό τούς καί νᾷ πάει τό συντομότερο δυνατό στην Κρήτη , για νᾷ διευθετήσει τά πράγματα ἐκεῖ . Αὐτός παρέμεινε κατ' ἀρχήν στα νησιά καί αργότερα πήγε στον Αυτοφραδάτη στην Αλικαρνασσό. . Ο Ἀλέξανδρος όρισε σατράπη τῆς κοίλης Συρίας τόν Μένωνα, , τόν γιο του Κερδίμμα καί του έδωσε για φρουρά τῆς χώρας τό συμμαχικό ιππικό. . Ο ἴδιος πήγε στῇ Φοινίκη . Στο δρόμο τόν συνάντησε ὁ Στράτωνας, , ὁ γιος του Γηροστράτου, , του βασιλιά τῶν Αραδίων καί τῆς γειτονικῆς τούς περιοχῆς . Ο Γηρόστρατος ακολουθούσε τόν πλοῦ του Αυτοφραδάτη, , ὅπως καί οἱ ἄλλοι βασιλεῖς τῶν Κυπρίων καί τῶν Φοινίκων . Ο Στράτωνας ὅμως , ὅταν συνάντησε τόν Αλέξανδρο, , τόν στεφάνωσε με χρυσό στεφάνι καί του παρέδωσε τό νησί τῆς Ἀράδου , τήν πλούσια καί εὐτυχισμένη πόλη Μάραθο, , χτισμένη στῇ στεριά απέναντι ἀπό τήν Άραδο, , τῇ Σιγώνα, , τήν πόλη Μαριάμμη καί τις υπόλοιπες περιοχές που διοικούσε. .